Geen vertaling, maar een parafrase!
Inleiding
Sinds 1-10-2014 is Nederland opnieuw een vertaling “rijker”: de “Bijbel in Gewone Taal” (BGT), een “bijbel” die, volgens de vertalers,
“leesbaar en duidelijk is voor iedereen”[1].
Verder zegt men daarover:
“Bovendien vinden veel mensen het prettig om de Bijbel te lezen in een vertaling die direct duidelijk is. Er bestaat grote behoefte aan een bijbel waarin de taal geen drempel is voor het begrijpen van de tekst. Daarom is de Bijbel in Gewone Taal gemaakt”[2].
Bronnen van de BGT
Achterin de BGT vindt u een verantwoording van de gebruikte bronteksten. Deze bronteksten betreffen de Hebreeuwse Masoretische tekst, de Biblia Hebraica Stuttgartensia en het Griekse Novum Testamentum Graece van Nestle-Aland. Het zijn dezelfde bronnen (alleen een verschil in editie) als gebruikt voor de NBV. Zie voor meer informatie over deze bronnen het artikel over de NBV. Dit betekent dat de BGT per definitie het stempel van Alexandrië draagt: de Alexandrijnse geschriften, 1 – 5 % van het totaal aantal handschriften, waarin filosofie met de Schrift vermengd is. De overige 95 % vormen de meerderheidstekst en worden ook wel de Antiocheense handschriften genoemd. Deze vondsten van deze meerderheidstekst komen onderling sterk overeen, en vormen een betrouwbare getuige, ondanks dat deze handschriften van een latere datum zijn. De 5 % Alexandrijnse handschriften zijn weliswaar ouder, maar onderling zeer verschillend, waardoor deze een onbetrouwbare getuige van Gods Woord zijn! Echter alleen vanwege de ouderdom krijgen deze handschriften van de wetenschap de voorkeur, en worden zij als de beste handschriften bestempeld. In de studie “De Reformatie-Bijbel geeft getrouw de oorspronkelijke tekst weer”, kunt u lezen waarom juist de latere handschriften ons Gods Woord getrouw hebben overgeleverd.
Voorin de BGT, nog voordat de vertaling zelf begint, is een uitklapbare “Uitleg van bijbelse woorden” opgenomen. Bij deze uitleg zit ook een uitleg van bijzondere tekens. En dan lezen we dat het teken “[…]” het volgende betekent:
“Tekst tussen vierkante haken stond niet in de oudste versie van de bijbeltekst. Die tekst is later aan de bijbeltekst toegevoegd. Maar het hoort wel bij de bijbeltekst die in de christelijke kerk gebruikt wordt”[3].
Hier zien we hoe de BGT in feite al met een leugen begint! De Alexandrijnse geschriften zijn in grote minderheid aanwezig. Deze Alexandrijnse teksten zijn juist ontstaan door toevoegingen en weglatingen, waar vertalingen uit voortgekomen zijn onder goedkeuring van Rome! De Reformatie heeft hiermee afgerekend, en ons een gezuiverde tekst teruggegeven, ontdaan van alle filosofische veranderingen, die getuigt van de meerderheidstekst, en teruggaat op de tekst die de eerste Christenen gebruikten. Het zijn juist de vertalingen, die van deze gezuiverde tekst komen, die door Rome in de ban zijn gedaan [4]! Waarom denkt u dat Rooms-katholieken en Protestanten tegenwoordig zo goed kunnen samenwerken in vertalingscommissies? Omdat de Protestanten hun Reformatie-tekst hebben ingeleverd voor de Roomse vervalsingen! In het schema van de vertalingen kunt u duidelijk zien uit welke bron de BGT tot stand is gekomen.
Veranderingen in de BGT
In deze studie kunnen we niet alle veranderingen van de BGT langs gaan. In het artikel “Tekstvergelijkingen: Vergelijk en zie…” staan een groot aantal teksten in verschillende vertalingen onder elkaar, die laten zien dat de nieuwe vertalingen gezamenlijk afwijken ten opzichte van de Statenvertaling en de King James 1611. Zoals u kunt zien volgt de BGT in grote lijnen dezelfde vertaalkeuzes als de andere nieuwe vertalingen.
Taal die iedereen gebruikt
Maar de BGT gaat verder! De BGT wordt de “Bijbel in Gewone Taal” genoemd. En Gewone Taal omschrijft men als:
“…taal die iedereen gebruikt”[5].
Echter er was al een “Groot Nieuws Bijbel”, die ook wel “vertaling in omgangstaal” genoemd wordt. Wat is omgangstaal? Volgens het woordenboek betekent omgangstaal het volgende:
“de gewone spreektaal”[6].
In het voorwoord van de Groot Nieuws Bijbel staat daar het volgende over:
“De Groot Nieuws Bijbel, geschreven in onze dagelijkse omgangstaal, wil proberen dit te voorkomen. Hij wil de bijbel ook toegankelijk maken voor hen, die de boodschap van de bijbel graag zouden verstaan, maar met de gangbare vertalingen niet voldoende uit de voeten kunnen. Hierbij is ook gedacht aan mensen die niet vertrouwd zijn met de kerkelijke prediking en toerusting”[7].
Er was dus blijkbaar al een vertaling in de dagelijkse omgangstaal! Al blijkt uit het voorwoord dat daar wel moeilijke woorden instaan als “uit de voeten kunnen”, “toerusting”, e.d. Groot Nieuws was blijkbaar nog geen Jip en Janneke taal genoeg…! Ik geloof echter dat er, bewust of onbewust, een diepere bedoeling schuilgaat achter de huidige BGT. Een bedoeling die in ieder geval gestuurd wordt door het wezen dat altijd zegt: “Is het ook dat God gezegd heeft…?” (Gen. 3 : 1).
De BGT: geen letterlijke vertaling, maar een parafrase
De BGT is namelijk geen letterlijke vertaling! Men heeft de vertaling duidelijk willen maken voor iedereen. In “Over deze vertaling” achterin de BGT lezen we daarover:
“Een andere kwestie is dat in de brontekst allerlei informatie vaak onder de oppervlakte aanwezig is. Die informatie blijft impliciet, het wordt niet met zoveel woorden gezegd. Het gaat dan vaak om zaken die vanzelf spraken, en die bij de lezers van toen bekend waren. Het past bij de manier van vertalen van de Bijbel in Gewone Taal om zulke informatie expliciet in de tekst te benoemen als dat voor de duidelijkheid van belang is”[8].
Men wil dus de dingen, die men “tussen de regels” leest, in de vertaling brengen. Dit betekent dat men, los van de grondtekst-keuze, niet letterlijk vertaald heeft, maar uitleggend vertaald heeft. Maar zo’n vertaling hadden we ook al: Het Boek! Alleen toen het Boek verscheen, noemde men dat geen Bijbelvertaling, maar een parafrase, een gedachte-voor-gedachte weergave met taal, woordspelingen en uitdrukkingen van nu [9].
Weg vertaald: “God, de Rots”
Dat de BGT zo’n gedachte-voor-gedachte weergave is, blijkt bijvoorbeeld uit teksten waar God in Zijn Woord “de Rots” of “Rotssteen” genoemd wordt. In veel van deze teksten is dat in de BGT anders weergegeven. In Psalm 31 : 3 staat bijvoorbeeld: “Neig Uw oor tot mij, red mij haastig; wees mij tot een sterke Rotssteen, tot een zeer vast Huis, om mij te behouden”. De BGT heeft daarvan gemaakt:
“Luister naar mij, kom snel en help mij! Laat me veilig zijn bij u, bescherm me en bevrijd me”[10].
“Laat me veilig zijn bij u” is dan de weergave voor “wees mij tot een sterke Rotssteen”! Het “veilig zijn bij God” kan een aspect van “de Rotssteen” zijn. Echter het gaat volledig voorbij aan de eigenschappen van de Rots, die een stevige ondergrond geven, en dus een vast Huis, zoals overigens door de Heere Jezus in de gelijkenissen uitgelegd wordt (Matth. 7 : 24 – 29)! Men vertaalt dit dus uitleggend, en daarmee kiezend voor de eigenschap die men zelf geschikt vindt (“veilig zijn”). Daarmee verdwijnt de uitleg van de stevige ondergrond en het vaste Huis, door de Heere Jezus Zelf bevestigd, uit Gods Woord. Daarmee verdwijnt de verwijzing naar de gelijkenis uit deze Psalm! En daarmee gaat verloren dat onze God voor ons onze Rots is! En hoe moeilijk kan het zijn? Onze kinderen leren we dat “een wijs man bouwde zijn huis op de rots”, en de regen daalde neer, en de vloed kwam op, maar het huis op de rots stond vast! En dat begrijpen de kinderen heel goed!
Nieuwe standaard vertaaltechniek?
Vroeger noemde men dit een parafrase, een gedachte-voor-gedachte weergave. Maar het NBG heeft dit “ontwikkeld” tot een standaard vertaaltechniek, en noemt deze uitgave nu dan ook een heuse vertaling! Zo schrijft één van de vertalers in een artikel ter verduidelijking van de BGT het volgende:
“Niet alleen de BGT kiest hier voor een weergave van de strekking, dat doen ook andere moderne vertalingen, zoals de WV 1995, de Groot Nieuws Bijbel (GNB) en de NBV (…) Hetzelfde gebeurt in diverse buitenlandse vertalingen. Dit onderstreept dat de aanpak van de BGT in lijn is met de huidige vertaalpraktijk en met discussies in het veld van (bijbel)vertalen. Toch is er wel een verschil met de andere vertalingen. Normaliter wordt deze aanpak gezien als ‘laatste optie’, die alleen in de moeilijkste gevallen wordt toegepast. In de BGT is het een van de gangbare technieken geworden; dit is een direct gevolg van de norm van duidelijkheid en begrijpelijkheid. (…) Het zou dwaas zijn te menen dat dit de enige juiste manier van vertalen is. Net zo dwaas als de gedachte dat het resultaat van al dit vertaalwerk geen vertaling zou zijn”[11].
En daarmee wordt het diepere doel zichtbaar. Daar waar men in de “kerk-”periode van Filadelfia (ca. 1650 na Chr. tot ca. 1900 na Chr.) blij was met Gods Woord, Gods Woord hoorde en aannam zoals het er stond, en daardoor tot bekering kwam, daar zegt men tegenwoordig: “Deze tekst kun je ook anders lezen...”, of “het is zeer twijfelachtig of dit vers in de originele grondtekst wel gestaan heeft...”. Men gelooft niet meer in het Absolute Woord van God! En dat heeft er weer toe geleid dat hetgeen men vroeger een “parafrase” noemde, dat men dat nu een heuse vertaling durft te noemen.
Meer verschuivingen
Dat men een “parafrase” tegenwoordig een heuse vertaling noemt, komt tot uiting in hetgeen waarvoor men de vertaling aanbeveelt. In het “Woord vooraf” van de Groot Nieuws Bijbel lezen we nog:
“Hieruit zal duidelijk zijn dat de Groot Nieuws Bijbel niet werd gemaakt om in de eredienst van de kerkgemeenschappen de plaats in te nemen van de daar gebruikelijke vertalingen. Voor eredienst en prediking, en ook voor verdergaande bestudering van de bijbel in andere verbanden, zal steeds behoefte blijven bestaan aan een vertaling die zo nauw mogelijk aansluit aan het taaleigen van de grondteksten van het oude en het nieuwe testament”[12].
Dit citaat wordt niet aangehaald vanwege het goede van de Groot Nieuws Bijbel. Want óók de Groot Nieuws Bijbel is een vertaling waar op grond van vervalste Alexandrijnse handschriften veel uit Gods Woord is weggelaten of er aan is toegevoegd. Maar het laat wel een verschuiving zien, want in de BGT lezen we:
“Mensen lezen in de Bijbel voor zichzelf of met elkaar. Ze studeren op de teksten, of gebruiken die om bij te mediteren. Ze lezen de Bijbel om er met elkaar over te spreken, of voor een moment van bezinning. De Bijbel wordt gelezen in pastorale situaties, in kerkdiensten en op scholen. In al die situaties is de Bijbel in Gewone Taal goed te gebruiken”[13].
De Groot Nieuws Bijbel werd niet aanbevolen voor de kerkdiensten. De BGT wel! Mensen zijn zo gewend geraakt aan het feit dat verkondigers aangeven dat je de Bijbeltekst anders moet lezen dan dat het geschreven staat – “want de zogenaamde grondtekst zegt…”, etc. – dat nu de tijd rijp is geworden dat mensen een parafrase accepteren als bijbelvertaling! Deze verschuiving blijkt ook uit de Bijbelshop van het NBG. Daar waar de NBG vroeger nog een Statenvertaling in de aanbieding had, daar zien we nu dat de oudste vertaling de vertaling van het NBG van 1951 is. In studies (van het NBG) waar “bijbelteksten” vergeleken worden, wordt veelal een vergelijking gemaakt tussen de BGT en de NBV, en hooguit wordt de NBG-’51 erbij gepakt. Maar dat zijn allemaal vertalingen uit dezelfde bron. De verschillen met de Statenvertaling zullen op deze manier niet snel meer opvallen! Gods Woord, de Statenvertaling en de King James 1611, is bij het gros van de christenen letterlijk ter zijde geschoven!
Parafrase leidt tot “eigen uitlegging”
En hoe het gebruik van parafrase dan mis gaat, blijkt uit bijvoorbeeld Openb. 1 : 10, waar in Gods Woord geschreven staat: “En ik was in de geest op de dag des Heeren; en ik hoorde achter mij een grote stem, als van een bazuin”. Door Schrift met Schrift te vergelijken weten we dat de Bijbelse term “dag des Heeren” slaat op de Grote Verdrukking uitlopend in het Duizendjarig Vrederijk. De dag des Heeren begint volgens de profeten met grote duisternis en donkerheid (zie bijv. Joël 1 : 15 en Joël 2 : 1, 2). Johannes bevindt zich in een visioen op de dag des Heeren, en krijgt van de Heere de opdracht om op te schrijven wat hij ziet (Openb. 1 : 11). Johannes ziet met eigen ogen wat er tijdens de dag des Heeren, de Grote Verdrukking en het Duizendjarig Vrederijk, gaat gebeuren. En zijn verslag daarvan lezen we in Openbaring. Dat is wat Gods Woord zegt. Maar in de BGT lezen we in Openb. 1 : 10 nu het volgende:
“Op een zondag, de dag van de Heer, kreeg ik een bijzondere droom. Ik hoorde een luide stem achter me, een stem die klonk als een trompet”[14].
We zien hier dat “de dag van de Heer” uitgelegd wordt als “op een zondag”. Dit is echter geen Schriftuurlijke uitleg, maar een kerkelijke uitleg! Nergens in de Bijbel wordt de zondag de “dag van de Heer” genoemd. Dit is wat kerken ervan gemaakt hebben, dit is traditie, een overlevering van mensen! En zo ontstaat er een “eigen uitlegging” in de vertaling, iets waar de Heere in Zijn Woord reeds tegen waarschuwde. In 2 Petr. 1 : 20 lezen we: “Dit eerst wetende, dat geen profetie der Schrift is van eigen uitlegging”.
Een nieuwe naam voor de BGT
U bent gewaarschuwd wanneer u de BGT wilt gebruiken. De parafrase leidt tot een “eigen uitlegging” van Gods Woord, die op diverse plaatsen juist haaks staat op Gods Woord. Een voorbeeld hebben we zojuist gezien. De BGT mag dan een in het Nederlands duidelijk leesbare en begrijpelijke tekst opleveren, het is niet meer de tekst van Gods Woord!
Door de parafrase als officiële standaard vertaaltechniek te erkennen, is de BGT nog weer een stap verder op de spiraal naar beneden, dan de andere nieuwe vertalingen. De BGT is met recht een Bijzonder Giftige Tekst!
[1] ‘Bijbel in Gewone Taal’, Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, Royal Jongbloed, Heerenveen, 2014, blz. 8.
[2] Idem, blz. 1993.
[3] ‘Bijbel in Gewone Taal’, Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, Royal Jongbloed, Heerenveen, 2014, uitklapbare kaart voorin de vertaling.
[4] ‘One Book Stands Alone, the Key to Believing the Bible’, Douglas D. Stauffer, Ph.D., McCowen Mills Publishers, Millbrook, AL, USA, 2001, blz. 281.
[5] ‘Bijbel in Gewone Taal’, Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, Royal Jongbloed, Heerenveen, 2014, blz. 8.
[6] ‘Verklarend handwoordenboek der Nerlandse taal’, M.J. Koenen e.a., Wolters-Noordhoff, Groningen, 27e druk, 1985, blz. 905.
[7] ‘Groot Nieuws Bijbel, vertaling in omgangsstaal’ Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, 1991, Woord vooraf.
[8] ‘Bijbel in Gewone Taal’, Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, Royal Jongbloed, Heerenveen, 2014, blz. 1994.
[9] ‘Wikipedia, de vrije encylopedie’, zie onder ‘Het Boek’, bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Boek.
[10] ‘Bijbel in Gewone Taal’, Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, Royal Jongbloed, Heerenveen, 2014, blz. 869.
[11] ‘Verduidelijking in de Bijbel in Gewone Taal’, Dr. M.J. de Jong, Nederlands Bijbelgenootschap, 2013, blz. 7, 8.
[12] ‘Groot Nieuws Bijbel, vertaling in omgangsstaal’ Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, 1991, Woord vooraf.
[13] ‘Bijbel in Gewone Taal’, Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, Royal Jongbloed, Heerenveen, 2014, blz. 9.
[14] ‘Bijbel in Gewone Taal’, Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, Royal Jongbloed, Heerenveen, 2014, blz. 1967.
